Khi đi sâu vào lãnh vực nhận thức biết không lời thì ta sẽ bắt gặp những hoạt động không thông
qua suy nghĩ như phản ứng tự nhiên hay hành động theo bản năng tự nhiên. Có thể nói đây là
những hoạt động được điều khiển bởi một loại thức không lời tiềm ẩn sâu hơn nhận thức biết không
lời. Hành động qua rồi, ý thức mới xuất hiện, và lên tiếng "tôi không biết làm sao tôi đã thực hiện
hành động ấy".
Trong nhiều hoạt động trong đời sống hàng ngày, nếu quan sát kỹ, ta sẽ nhận ra rằng ý thức luôn là
"kẻ đến sau" nhận thức biết.
Vấn đề là chúng ta nhận ra sự khác biệt giữa một hoạt động xuất phát từ nhận thức không lời và một
hoạt động mà ta điều khiển bằng suy nghĩ hay có ý làm động tác đó. Ví dụ như những vận động
viên hay những nghệ sĩ nhảy múa, họ có cảm nhận cơ thể rất nhạy cảm. Khi cử động, mọi động tác
di chuyển liên tục không cần phải suy nghĩ hoặc điều khiển. Trên thực tế, sau một hai phút thể hiện
bài múa, ta mới nghĩ rằng "tôi đã hoàn thành tốt động tác ấy". Ngay trong lúc múa, không có ý nghĩ
tôi đang múa. Kinh nghiệm cho chúng ta thấy nếu có suy nghĩ xen vào thì sự di chuyển kia có thể
bị gián đoạn, hay trở nên vụng về, không suông sẻ. Vậy ý thức về tôi múa đến ngay sau khi ta đã
hoạt động bằng nhận thức biết. Ở đây ta thấy chỉ có sự cảm nhận hoạt động của cơ thể, trong thiền
ta gọi là dùng nhận thức không lời trong quá trình thể hiện hoạt động của mình.
Có những cử động cho ta thấy như tự điều chỉnh lại bước chân khi mình bị vấp một vật gì, hay bị
mất thăng bằng khi chạy xe đạp v.v. Tất cả những hoạt động ấy đều thuộc về khả năng của nhận
thức biết không lời. Chúng ta đâu có suy nghĩ khi nó đang xảy ra, nó chỉ việc tự vận hành và lấy
lại thăng bằng, thế thôi. Sau khi giữ được thăng bằng rồi, ý thức mới nhảy ra "hú hồn...".
Hãy sống với cái khả năng giữ thăng bằng ấy, trong sự hài hòa, không cần ai kia tham gia và lên
tiếng ồn ào quá. (Ý tôi muốn nói là cái tâm ba thời nó lăng xăng, ồn ào, và rách việc...)
Bây giờ, xin nói thêm về khả năng cảm nhận hoạt động của cơ thể, khả năng cảm nhận này khác với
dùng ý để điều khiển tay chân như một cổ máy . Ta sẽ làm rõ điều này vì thông thường ít người để
tâm đến hoạt động điều khiển của tâm. Bây giờ nếu ta để ý quan sát sự hoạt động của chính mình
trong sinh hoạt hàng ngày thì ta sẽ nhận ra mỗi hoạt động đứng lên ngồi xuống đều tự nhiên. Ở đây
không có sự điều khiển mà chỉ có sự nhận biết trực tiếp hoạt động của thân. Căn bản là cảm nhận
hoạt động của cơ thể có nơi mỗi con người một cách trực tiếp và tự nhiên, còn việc cơ thể hoạt động ra sao thì ta cần ý thức để xác nhận.
Thực hành thiền là nhận thức được điều này, mọi hoạt động từ lúc vào phòng thiền, thiền hành,
thiền tọa, xả thiền vv... đều được thể hiện chậm rãi với cảm nhận trực tiếp và tự nhiên này, không
để suy nghĩ xen vào. Đó là hoạt động với nhận thức không lời. Cái cảm nhận trực tiếp và tự nhiên
này là cái có sẵn trong mỗi con người. Nó là cái biết không lời trong lúc thực hành thiền, đó là cái
định mà Thầy Thiền Chủ đã định nghĩa, cái biết không lời. Mặc dù là có sẵn nơi tôi, nhưng phải
đợi Thầy chỉ rõ ra...tôi mới biết !!!